Ngành đánh bắt tôm ở Hoa Kỳ, đặc biệt là tại khu vực Đông Nam như Louisiana, Georgia, Florida, và Texas, đã chịu áp lực nặng nề trong những năm gần đây do sự gia tăng mạnh mẽ của tôm nhập khẩu. Sự cạnh tranh này đã khiến giá tôm trong nước sụt giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng ngàn ngư dân.
Theo dữ liệu từ Cơ quan Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA), 94% lượng thủy sản tiêu thụ tại Hoa Kỳ là nhập khẩu, và riêng tôm chiếm khoảng 1,3 tỷ pound (hơn 590 nghìn tấn) mỗi năm. Con số này đã khiến ngành đánh bắt tôm nội địa gặp khó khăn trong việc duy trì thị phần.
Đáng chú ý, thị phần của tôm nội địa Hoa Kỳ đã giảm từ 11% vào năm 2013 xuống còn 6% vào năm 2023, theo số liệu của Liên minh Tôm miền Nam (SSA). Cùng với đó, giá trị sản lượng đánh bắt tôm đã giảm từ 522 triệu USD vào năm 2021 xuống còn 268 triệu USD vào năm 2023 và dự kiến tiếp tục duy trì ở mức thấp trong năm 2024.
Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng này là sự gia tăng mạnh mẽ của tôm nhập khẩu giá rẻ từ các nước như Ấn Độ, Ecuador, Indonesia, Thái Lan và Việt Nam. Các quốc gia này có lợi thế về chi phí sản xuất thấp hơn, hệ thống nuôi trồng tôm quy mô lớn, và một số trường hợp nhận được sự hỗ trợ tài chính từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới, USAID và các quỹ phát triển khác.
Dưới tác động của tôm nhập khẩu giá rẻ, giá tôm đánh bắt trong nước đã giảm xuống mức thấp kỷ lục. Theo Cơ quan Nghề cá Hoa Kỳ, giá tôm trung bình tại cảng đã giảm từ 4,38 USD/pound vào năm 2017 xuống chỉ còn khoảng 2,77 USD/pound vào năm 2023.
Nhiều chuyên gia cho rằng ngay cả khi sản lượng đánh bắt tôm của Hoa Kỳ vẫn ổn định, nhiều tàu thuyền vẫn phải nằm bờ do giá tôm quá thấp khiến hoạt động đánh bắt không còn lợi nhuận. Một số ngư dân buộc phải rời bỏ nghề do không đủ khả năng trang trải chi phí nhiên liệu, bảo dưỡng tàu thuyền và trả lương cho thuyền viên. Hiện tại, đội tàu đánh bắt tôm của Hoa Kỳ ngày càng già cỗi, nhiều tàu đã hơn 20 năm tuổi và cần được sửa chữa, nâng cấp.
Không chỉ lo ngại về giá cả, ngành tôm Hoa Kỳ còn đặt ra vấn đề về chất lượng và an toàn thực phẩm đối với tôm nhập khẩu. Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phát hiện nhiều trường hợp tôm nhập khẩu từ một số quốc gia chứa dư lượng kháng sinh cấm, chất bảo quản vượt mức cho phép, hoặc không đáp ứng các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm của Hoa Kỳ.
Báo cáo của SSA cho thấy, một số dự án nuôi tôm quy mô lớn mà Mỹ gián tiếp hỗ trợ thông qua các tổ chức quốc tế có liên quan đến việc phá hủy rừng ngập mặn, lạm dụng lao động cưỡng bức và không tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững. Điều này làm dấy lên mối lo ngại về tính công bằng trong thương mại và đạo đức kinh doanh đối với các sản phẩm tôm nhập khẩu.
Trước sức ép từ SSA và cộng đồng ngư dân, một số nghị sĩ Hoa Kỳ đã bày tỏ sự ủng hộ đối với việc siết chặt kiểm soát nhập khẩu và xem xét lại các chính sách hỗ trợ tài chính cho nuôi trồng thủy sản nước ngoài.
Chấm dứt hỗ trợ tài chính từ các tổ chức như USAID và tác động đến ngành Tôm Việt Nam
Ngày 20/1/2025, Tổng thống Donald Trump đã ban hành sắc lệnh hành pháp yêu cầu tạm dừng viện trợ nước ngoài cho các dự án nuôi trồng thủy sản, bao gồm cả ngành nuôi tôm. Đây là một động thái mạnh mẽ nhằm bảo vệ ngành tôm nội địa trước sự cạnh tranh từ tôm nhập khẩu. Ngoài ra, các cơ quan chức năng Hoa Kỳ có thể sẽ tăng cường áp thuế chống bán phá giá và siết chặt các quy định về an toàn thực phẩm đối với tôm nhập khẩu trong thời gian tới, nhằm bảo vệ quyền lợi của ngành đánh bắt tôm trong nước.
Việt Nam là một trong những nhà xuất khẩu tôm lớn vào thị trường Hoa Kỳ. Năm 2022, Việt Nam xuất khẩu khoảng 645 triệu USD sản phẩm tôm sang Hoa Kỳ, chiếm khoảng 10% tổng thị phần tôm nhập khẩu vào nước này. Đồng thời, Việt Nam cũng là một trong những nước được nhận nhiều hỗ trợ tài chính từ Mỹ. Việc SSA kêu gọi chấm dứt hỗ trợ tài chính cho các dự án nuôi trồng thủy sản ở nước ngoài có thể dẫn đến những thay đổi trong chính sách thương mại của Hoa Kỳ, ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà xuất khẩu tôm Việt Nam. Nếu Hoa Kỳ thực hiện các biện pháp hạn chế nhập khẩu hoặc tăng cường kiểm soát chất lượng, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức hơn khi tiếp cận thị trường này.
Việc chính phủ Mỹ, dưới áp lực từ Liên minh Tôm miền Nam, kêu gọi chấm dứt viện trợ cho các dự án nuôi trồng thủy sản ở nước ngoài, bao gồm cả các dự án do USAID tài trợ, có thể ảnh hưởng đến ngành tôm Việt Nam theo cả hai hướng: tiêu cực và tích cực. Về mặt tích cực, giảm viện trợ nước ngoài từ Mỹ, có thể làm giảm cạnh tranh từ các nước khác với Việt Nam. Việc ngừng hỗ trợ tài chính có thể làm giảm năng lực sản xuất tôm của các quốc gia khác, đặc biệt là những nước đang phát triển nhận được sự hỗ trợ từ USAID và các tổ chức quốc tế. Điều này có thể dẫn đến giảm nguồn cung tôm toàn cầu, tạo cơ hội cho tôm Việt Nam tăng thị phần tại các thị trường xuất khẩu, đặc biệt là Mỹ. Tuy nhiên mặt tiêu cực là bản thân Việt Nam cũng bị hạn chế cơ hội tiếp cận nguồn vốn. Một số dự án tôm tại Việt Nam đang nhận hỗ trợ từ chương trình này, việc chấm dứt viện trợ có thể làm giảm nguồn vốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ nuôi trồng tôm, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của ngành.
Việc SSA kêu gọi chấm dứt hỗ trợ tài chính cho các dự án nuôi trồng thủy sản ở nước ngoài phản ánh nỗ lực bảo vệ ngành tôm nội địa Hoa Kỳ trước áp lực từ tôm nhập khẩu. Đối với ngành tôm Việt Nam, điều này đặt ra những thách thức mới trong việc duy trì và mở rộng thị phần tại thị trường quan trọng này. Do đó, các doanh nghiệp tôm Việt Nam cần chủ động nâng cao chất lượng sản phẩm, tuân thủ các quy định quốc tế và tìm kiếm các chiến lược kinh doanh bền vững để thích ứng với những biến động của thị trường.
Hải Đăng